Emir Timur'un Hayatı (II. Kısım)

Timur, Mâverâünnehir, Harezm ve Deşt-i Kıpçak’ta işini bitirdikten sonra Horasan ve İran’ın içlerine doğru yürümeye başladı. İran bu sırada parçalanmış durumdaydı. 1380 yılında Horasan için amansız bir mücadele yapılıyordu. Timur bunu fırsat bilerek 1381’de Herat üzerine yürüdü ve şehrin hakimi Kert hükümdarı Gıyâseddin Pîr Ali tutunamadı ve şehirden dışarı çıkıp Timur’un huzuruna vardı daha sonra Timur şehre girdi (Nisan 1381). Timur bundan sonra 1382’de Horasan’ı ele geçirdi. Ardından Kert hanedanı ortadan kaldırıldı ve bunun peşisıra 1383’te Sistan ele geçirildi ve 1384 yılında da Horasan seferleri devam etti. Timur 1386 yılına gelindiğinde üç yıllık seferine çıktı (1386-1388). Horasan seferleri sırasında İran’ın dağınık halini görünce İran’ı tamamen ele geçirmeye karar verdi. Bu seferinde Mâzenderân üzerinden Azerbaycan’a yöneldi. Ahmed Celâyir’in (1382-1410) Timur’un geldiğini duyup Bağdat’a çekilmesiyle Tebriz kolayca ele geçirildi. Buradan Tiflis’e yönelen Timur burayı da ele geçirerek Karabağ’a geri döndü. Timur’un Kuzey İran ve Azerbaycan bölgelerini ele geçirmesi XIII. ve XIV. Yüzyıllarda Cuci ulusu ile İlhanlılar arasında olduğu gibi Kafkaslarda yeni çatışmalara yol açacaktı, çünkü Toktamış artık Deşt-i Kıpçak arazisine tamamen hâkim olmuş ve Timur’a karşı hareket etmeye başlamıştı, nitekim o 1383’de Harezm’de kendi adına para bastırmıştı. Ayrıca Timur’a karşı 1385 yılında Ahmed Celâyir’e ittifak teklifi göndermişti. Toktamış bununla da yetinmeyerek 1385-1386 yıllarında Azerbaycan ve Tebriz üzerine yürüdü. Timur, Toktamış’ın bu hareketleri sebebiyle oğlu Mîranşâh’ı 1387’de onun üzerine gönderdi. Toktamış karşı koyamayarak geri çekildi. Timur diğer taraftan 1387 sonlarına doğru İran meselesi ile yeniden ilgilendi ve Isfahan ve Şiraz’ı zapt etti. Bu yaşananlardan sonra Timur’un Toktamış üzerine büyük bir sefer yapması zorunlu hâle gelmişti. Toktamış da Mîranşâh karşısında aldığı mağlubiyete karşılık vermek için Timur Güney İran’da iken Mâverâünnehir’e yöneldi. 1388 yılı sonunda Savran’ı kuşattı. Timur karşı harekete geçerek onu bozguna uğrattı. Bir yıl aranın ardından Timur 1390 güzünde Deşt-i Kıpçak’a doğru yola çıktı. 27 Nisan 1391’de Kunduzca’da yapılan savaşı Timur kazandı. Toktamış ise kaçtı. Timur bol ganimet ile Semerkand’a geri döndü. Timur Semerkand’a döndükten sonra ise önce İran’da kendine karşı ayaklanan yerel hükümdarların isyanını bastırdı ardından beş yıllık seferine çıktı (1392-1397). Mâzenderân üzerinden Fars bölgesine gelen Timur, Muzafferîler üzerine yürüdü. Şah Mansur’un Şiraz’a kapanması üzerine Şiraz’ı kuşattı ve Mart 1393’te Şiraz tekrar ele geçirildi. Şah Mansur ve haleflerinin öldürülmesiyle birlikte Muzafferîler hanedanı ortadan kalkmış oldu. Timur bundan sonra Irak-ı Arab’a yöneldi. 1393 Ağustos’unda Bağdat’a hareket eden Timur Eylül 1393’te yapılan savaşı kazandı. Ahmed Celâyir Hille’ye doğru kaçtı. Bir ay sonra Tikrit’e yürüyen Timur burayı kolayca ele geçirdi. Bunun ardından Erzincan emîri, Karamanoğlu, Dulkadıroğlu, Karakoyunlu ve Akkoyunlu beyleriyle Kadı Burhâneddin’e haber gönderip itaat etmelerini istedi, Memlük sultanına da kalabalık bir elçi heyeti göndermişti. O, daha gelecek cevapları beklemeden ileri harekâtına devam ile Kerkük, Altınköprü, Musul, Mardin ve Diyarbekir’i feth edip Van Gölü’nün kuzeyindeki Aladağ’a gelmişti. Bu esnada Memlükler’e gönderdiği elçilerin öldürüldüğü haberini alınca Suriye’ye yürümeye karar verdi. Bu durumda tehlikeyi hisseden Kadı Burhâneddin ona karşı cephe kurmaya çalıştı. Yıldırım Bayezid, Memlük Sultanı Berkuk, Altın Orda Hanı Toktamış ve Kadı Burhâneddin arasında bir ittifak kuruldu. Timur bu ittifakı parçalamak amacıyla Sivas’a doğru ilerledi ve Erzurum’a ulaştı; ancak Toktamış’ın hareketini duyunca onun üzerine yürüdü. Timur’un amacı Toktamış ile Berkuk arasındaki bağı kesmekti, zira 1394 ve 1395 yıllarında Toktamış Han bütün gayretini Berkuk ile sağlam münasebetler kurmaya sarf etmiş, Timur’un kendileri için aynı derecede tehlikeli olduğunu belirterek yardım istemişti. Timur bundan sonra Toktamış üzerine ikinci seferini düzenledi. Sefer öncesinde Gürcistan ktı (Şubat 1395).  15 Nisan 1395’te iki ordu Terek ırmağında karşı karşıya geldi. Toktamış bozguna uğrayarak kaçtı. Toktamış’ın yakalanması için emir verilse de yakalanamadı. Timur ve ordusu daha sonra Saray’a yöneldiler. Saray şehrini, Urus’u ve Uruscuk’u yağmalayıp buralarda yaşayanları itaat altına aldılar. Böylece Timur, Altun Orda Hanlığı’na büyük bir darbe vurmuş oluyordu. Artık Timur için Altun Orda Hanlığı bir tehdit olmaktan çıktı ve ikinci derecede bir devlet konumuna geldi. Timur, Toktamış üzerine yaptığı seferden sonra 1396 güzünde Semerkand’a döndü. Bu seferinden dönüşünde iki yıl süreyle başkentini fethettiği ülkelerden getirdiği mimarlara ve ustalara imar ettirdi. 1398 yılına gelindiğinde Hoten ve Çin taraflarına bir sefer yapmayı düşünürken aniden Hindistan’a sefer yapmaya karar verdi. 1399'da seferinden dönüp İran'a yöneldi ve yedi yıllık seferine başladı (1399-1405). 1399-1400 yılı kışını Karabağ’da geçirdikten sonra Bingöl’e ulaştı.  Timur’un Azerbaycan’a gelmesiyle yurtlarını terkeden Karakoyunlu Yûsuf Bey ile Celâyirli Sultan Ahmed, Timur’un Sivas’a gitmek niyetinde olduğunu işittiklerinden Memlükler’e sığınmaya karar vermişler, ancak bu gerçekleşmeyince Timur’un Sivas’ı ele geçirmesinin ardından güneye doğru indiğini görüp Bayezid’e sığınmışlardı. Timur ile Yıldırım Bayezid arasında gidip gelen elçiler herhangi bir anlaşma zemini oluşturamadı. 10 Mayıs 1402’de hareket eden Timur Kemah, Sivas, Kayseri, Kırşehir üzerinden gelip Ankara’yı kuşattı. 28 Temmuz 1402’de yapılan Ankara Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ni mağlup etti. Timur, savaşın ardından başta Bursa olmak üzere Anadolu’nun çeşitli yerlerine asker sevketti; kendisi Kütahya, Denizli, Aydın, Ayasuluk, Tire yoluyla İzmir’e gitti. Temmuz 1404’te Semerkant’a döndü. Çin seferine çıktığ ı sırada 18 Şubat 1405’te Otrar’da vefat etti.