Emir Timur'un Hayatı (I. Kısım)

Hayatının ilk devirleri hakkında pek bilgimizin olmadığı Timur 9 Nisan 1336 tarihinde Keş (Şehr-i Sebz, Semerkand) yakınlarındaki Hoca Ilgar köyünde doğdu. Barlaslar boyuna mensup olan Timur’un babasının adı Turagay, annesinin adı Tekina Hatun idi. Onun hakkında ilk bilgiler 1360 yılından itibaren ortaya çıkmaktadır. Bu esnada Mâverâünnehir bölgesi karışıklık içinde bulunuyordu. Bölgenin hâkimi olan Çağatay Hanlığı (1227-1370) dağılmak üzereydi ve Çağatay Hanlığı’nın bir kolu olan Doğu Çağatay Hanlığı bu bölgeye müdahale etmeye çalışıyordu. Çağatay soyundan olmamasına rağmen Çağatay hanı olan Türkmen kökenli Emîr Kazagan’ın (1346-1358) ölümü ile birlikte Doğu Çağatay Hanı Tuğluk Temur bu karışıklıktan faydalanarak Mâverâünnehir’i işgal etti (1360). Timur ona bağlılığını bildirerek atalarının toprağı olan Keş’in kendisine bırakılmasını sağladı. Tuğluk Temur geri döndükten sonra tekrar karışıklık çıkması üzerine ikinci kez Mâverâünnehir üzerine yürüdü (1361-1362) ve yine Timur itaatini bildirdi. Bundan sonra Tuğluk Temur bölgenin yöneticiliği için oğlu İlyas Hoca Oğlan’ı görevlendirdi. Onun beylerinin sert davranışları üzerine Timur bölgeyi terk ederek Tuğluk Temur’dan kaçmış olan Emîr Kazagan’ın torunu Emîr Hüseyin’in yanına, Horasan’a gitti. Bunun ardından Timur, Emîr Hüseyin ile birlikte Sistan hâkimi’ne yardım ettikten sonra buradan ayrılırken uğradıkları saldırıda büyük ihtimalle ayağı sakatlandı ve topal oldu. Timur peşi sıra Emîr Hüseyin ile birlikte Belh ve Keş şehirlerini ele geçirip Mâverâünnehir’e hâkim oldu (1365). Bundan sonra bu iki emirin arası açıldı ve Timur, Çağatay soyundan gelen Suyurtgatmış’ı tahta oturttu (1370). Aynı yıl içinde Emîr Hüseyin’i öldürdü ve Cengiz Han soyundan gelen Kazan Han’ın kızı Saray Mülk Hanım ile evlenerek “Küregen” (Damat) unvanını elde etti ve 9 Nisan 1370’de Semerkand’ta tahta çıktı.

Timur tahta çıktıktan sonra ilk olarak Harezm seferlerine girişti. Cengiz Han ölmeden bu bölge Cuci ve Çağatay arasında paylaştırılmıştı, Cuci ulusu kendilerine verilen kısmın yönetimini Kongratlar’a vermişti, fakat Kongratlar Çağataylılar’ın payına düşen kısma da müdahale edince Timur, Çağataylılar’a ait kısımların iadesini istedi ve kabul edilmeyince Harezm seferine çıktı. 1371 ile 1379 arası yaptığı dört seferde de Kongratlar’ı mağlup ederek 1379 yılında Harezm’i kesin olarak ele geçirdi. Timur bir diğer taraftan Moğollar ve Deşt-i Kıpçak ile de irtibat halindeydi. Timur’un hâkimiyetini kabul etmeyen Celâyirliler onun aleyhinde hareket ediyordu, nitekim 1375 yılında Celâyirliler isyana kalkıştılar ve Kıpçaklarla birlikte Semerkand üzerine yürüdüler. Timurlular bu saldırıyı bertaraf edince iki müttefik önce Altun Orda Han’ı Urus’a ardından Duğlat emîri Kamereddin’e sığındılar. Timur bu olay üzerine Duğlatlar’a karşı sefer düzenledi. 1375 yılı içerisindeki ilk seferinden ağır kış şartları nedeniyle geri döndü. İkinci sefer sonunda ise Kamereddin gece karanlığında kaçtı (1376). Bu esnada Altun Orda tahtı için mücadele eden Toktamış (1379-1396) ise Timur’dan yardım istemek için aynı yıl Semerkand’a geldi. Timur bunu Altun Orda ile Deşt-i Kıpçak meselelerinde söz sahibi olmak açısından bir fırsat olarak görüyordu. Bu sebeple Toktamış’ı iyi ağırlayarak Altun Orda tahtına geçmesi için yardımı esirgemedi. Toktamış, Timur’un takviye kuvvetleri ile birlikte Altun Orda tahtı için Urus Han’ın oğullarıyla yaptığı ilk iki savaşı kaybetti. Urus Han bundan sonra Toktamış’ın iadesini istedi. Timur ise bunu reddederek Urus Han üzerine sefere çıktı, fakat ciddi çarpışmalar olmadan geri döndü. Toktamış ise mücadelesini devam ettirmekteydi. Bu sırada Urus Han ölmüş yerine sırasıyla oğulları Toktakiya ve Timur Melik Oğlan geçmişti. Toktamış üçüncü seferde de Timur Melik Oğlan’a yenildi. Sonunda 1378/1379 tarihli son seferde Toktamış galip gelerek Altun Orda tahtına oturdu. Bundan sonra Toktamış Han, Suğnak’a geldi ve kışı burada geçirdi. Baharla birlikte güçlü bir ordu toplayarak Saray’a gitti ve Mamak yurdunu ele geçirdi.